Çocuklarda Nefes Borusuna Yabancı Cisim Aspirasyonu (Kaçması) Nedir?

Yabancı cisim aspirasyonu nefes alma esnasında ağız yolu ile alınan ya da burundan bir cismin trakeobronşial (Nefesborusuna) sisteme kaçmasıdır. Trakeobronşial yabancı cisim aspirasyon (YCA) ani gelişen üst solunum yolu tıkanıklıklarının en sık nedenidir. Yabancı Cisim Aspirasyonunun detayına girmeden kısaca solunum yolları anatomisinden bahsedelim. Solunum yolları burun dış açıklığından başlar ve akciğerlerin en son bölümünde gaz değişiminin yapıldığı allveollerde sonlanır.

Çocuklarda Yabancı Cisim Aspirayonu Hangi Yaş Grubunda Daha Sık Görülür Neden?

Yabancı cisim aspirasyonunun en sık görüldüğü yaş grubu 6 ay ile 3 yaş arası çocuklardır. Bu yaş grubu ölümlerin %7’sinden sorumludur.

Bu yaş aralığında bebeklerin yakalama ve yakaladıkları şeylerine ağzına götürüp çiğneme ve yutma alışkanlığının başladığı dönemdir. Ayrıca çocukları büyük parçalar halinde gıdaları çiğneme ve yutma alışkanlığının başladığı dönemdir. Yine hava yollarına kaçmaya uygun cisimlerin özellikle oyuncakların çocukların etrafında bulunması bu yaşta başlar. Bu nedenle bu yaş aralığında daha sık görülür.

Hava yollarına yabancı bir cisim kaçması erkek çocuklarında kız çocuklarına oranla daha fazla görülmektedir. Bu durumu erkek çocukların kızlara göre daha aktif olmalarına bağlanmaktadır.

En Sık Hangi Maddeler Hava Yollarına Kaçar?

Aspire edilen cisimleri genel olarak ikiye ayırabiliriz. Radyoopak yani direkt röntgen filminde görülen cisimler ve nonopak direk grafilerde doğrudan görülmeyen cisimler. Bu cisimlerin hangilerinin daha fazla aspire edildiği ise yaşanan toplumların sosyal yaşam tarzları ile de ilişkilidir. Türkiye’de en sık nonopak ve gıda maddeleri aspire edilir. Bunlar; ay çekirdeği ve kabuğu, fındık, fıstık, küçük şekerler, ceviz, elma, havuç, sosis, üzüm gibi. Opak cisimlerden ise çengelli iğne, nazarlık, topuzlu iğne, kurşun kalem kapakları ve küçük oyuncak parçaları en sık karşımıza çıkan cisimlerdir.

Hava Yollarına Yabancı Cisim Kaçan Çocuklarda Klinik Şikayetler Neler Olur?

Bu hastalar büyük yaş grubunda ise kendileri ifade ederler, örneğin kız çocukları topuzlu iğne aspire ettiklerini söylerler. Küçük çocuklarda ise annelerin tipik hikayeleri olur; Aslında bu çocuğunun herhangi bir şikayeti yoktu, kardeşleri ile beraber şunları yiyordu ya da şu oyuncaklarla uyuyordu ya da yanında boynundaki şu iğneler ya da nazarlıklar kaybolmuş ve ani başlayan sonum şikayetleri ifade ederler. Bu şikayetler; öksürük, hırıltı nefes alma, nefes darlığı, morarma vb.dir. Uzun süre geçen hastalarda ise: öter gibi nefes verme, sık sık aynı yerde akciğer enfeksiyonu geçirme gibi şikayetlerle getirirler.

Yabancı Cisim Aspirasyonları Geç Tanı Alabilir Mi? Neden?

Ne yazık ki Yabancı cisim aspirasyonu olan çocukların %20-45’inin üç günden sonra tanı almaktadır.

Yabancı Cisim Aspirasyonunun Geç Tanı Almasının sebepleri Nelerdir;

• Yabancı cisim aspirasyonuna ilişkin hikaye olmaması,
• Çocuk cismi aspire ettiğinde yanında kimse yoktur ve olay görülmemiştir,
• Anne –babaların çocuğun şikayetlerini önemsemeyebilir,
• Akciğer filminde belirgin bulgular olmayabilir hatta film normal olabilir,
• Yanlış Tanı alabilirler,

Bu Hasta Farklı Tanı Almalarının Nedeni Nedir, Hangi Hastalıklarla Karışabilir?

Hastaların şikayetlerinin çok tipik olmaması nedeni ile özellikle net bir yabancı cisim aspirasyonu hikayesi olmayan çocuklar yanlış tanı alabilirler.  Başlıca Karıştığı Hastalıklar; Bronşit, tüberküloz, boğmaca, astım, krup en sıklıkla rastlanılan yanlış tanılardır.

Yabancı Bir Cismin Hava Yolarına Kaçması (Aspirasyon) Tehlikeli Midir?

Yabancı Aspirasyonu acil tedavi gerektiren bir durumdur. Çocukta böyle bir durum görüldüğünde ya da şüphelenildiğinde en yakın sağlık kuruluşuna acil olarak başvurulmalıdır. Aksi taktirde ciddi komplikasyonlara ve ölüme yol açabilir.

Yabancı Cisim Hava Yolunda Nereye Yerleşir?

Yabancı cisimler solunum yollarında burundan hava yollarının en uç noktasına kadar her yere yerleşebilir. Bununla birlikte çoğu kez en büyük hava yollarında bulunur. Sağ Anabronş daha dik ve geniş olduğu için yabancı cisim aspasyonu sağ anabronşta daha sık görülür.

Bir Yabancı Cisim Aspirasyonuna Tanık Olduğumuzda Ne Yapmalıyız, ya da Yapmamalıyız?

Eğer yabancı bir cismin çocuğunuzun akciğerlerine kaçtığından şüpheleniyor iseniz en kısa zamanda en yakın sağlık kuruluşuna başvurmanız gerekir. Eğer yabancı cismin hava yollarına kaçmasını takiben nefes kesilmesi, morarma gibi hava yollarının tamamen tıkandığını düşündüren bulgular var ise hemen bazı manevraların yapılması gerekir. Heimlich manevrası uygulanmalıdır. Bu manevra bir yaşından büyük çocuklar için tavsiye edilir. Bir yaşından küçük çocuklar için ise göğüs ve sırta arka arkaya yapılan vuruşlar uygulanmalıdır. Bu manevraların eğitimli kişiler tarafından yapılması daha uygundur, ancak eğitimli kişi yoksa zorunlu durumlarda erişkin kişiler tarafından da yapılabilir.

Yabancı cisimin özellikle dişleri olan bebeklerde elle ağzından çıkarılmaya çalışılmamalıdır. Çünkü istemeden cisimleri daha aşağı itebiliriz ya da bebeğin dişlerinin kırılmasına neden olarak onlarında hastanın nefes borusuna kaçmasına neden olabiliriz.

Çocuklarda Yabancı Cisim Aspirasyonuda Klinik Yakınma Ve Bulgular Nelerdir?

• Yabancı Cisim Aspirasonu gelişen hastalar ani gelişen bulgularla acil olarak hekime başvurduğu gibi, bazen hafif ve tekrarlayan şikayetlerle oldukça geç olarak da hekime başvurabilirler.
• Olguların yarıdan fazlasının ani gelişen solunum sıkıntısı nedeni ile ilk 24 saat içinde hekime başvurdukları tesbit edilmiştir.
• Bunun yanında yıllar sonra geç komplikasyonlarla hekime başvuran ya da rastlantısal olarak tesbit edilen olgular da bulunmaktadır.
• Katı maddelerin aspirasyonu ile ilgili semptomlar, aspire edilen cismin büyüklük ve yerleştiği bronş seviyesine göre değişmektedir.
• Büyük cisimler genellikle larinks ve trakeaya yerleşir ve çıkarılmaz ise afoni, ajitasyon, siyanoz, bilinç kaybı ve ölümle sonuçlanır.
• Küçük çaplı katı maddeler ise sağ ya da sol ana bronşu ya da daha distal bronşları tıkar. Bu durumda ise ilk belirti öksürük ve hırıltılı solunum olabilir.
• Dispne, göğüs ağrısı, ateş, bulantı kusma bunu takip edebilir.
• Diğer taraftan olguların geliş şikayetleri erken ve geç dönemlerde de farklılık gösterebilir.
• Erken dönemde en sık şikayetler; yabancı cismin aspirasyonu ile ani başlayan paroksismal öksürük, hırıltılı solunum, solunum sıkıntısı, ateş, bazen de afoni, ajitasyon, siyanoz, bilinç kaybı ve ölümdür.
• Geç başvuru şikayetler ise öksürük, hırıltılı solunum, tekrarlayan akciğer enfeksiyonu, broşiektazi bulgular olabilir. Hatta bazı olgular aşırı bronşial iritasyon yanıtı nedeni ile astım bronşiale tanısı alarak yıllarca bu tanı ile tedavi edilebilir.

Çocuklarda Yabancı Cisim Aspirasyonunda Tanı Nasıl Konur?

Tanı hikaye ve fizik muayene ile konur ve görüntüleme yöntemleri ile doğrulanır.

• Tanıda en önemli kriterlerden biri aile ya da çocuktan alınan öyküdür. Ancak %10-20 olguda öykü olmamasına rağmen klinik bulgulara dayanarak yapılan bronkoskopide yabancı cisim saptanmıştır.
• İyi alınan bir öyküden sonra yapılan fizik muayenede siyanoz, stridor, hışıltılı solunum (wheezing) interkostal çekilme, burun kanadı solunumu, ateş saptanabilir.
• Oskültasyonda (Steteskopla dinleme) ise iki taraflı ya da tek taraflı solunum seslerinin azalmış olması ve/veya alınamaması, ronküs gecikmiş ve tekrarlayan akciğer enfeksiyonları ile gelen olgularda ise akciğer seslerinde kabalaşma ve ral alınabilir.

Yabancı Cisim Aspirasyonunda Tanıda Görüntülemede Neler Yapılır?

Yabancı cisim aspirasyonlarının tanısında kullanılan başlıca görüntüleme yöntemleri;

• Akciğer grafisi, Bilgisayarlı Tomografi ve Bronkoskopidir.
• Akciğer Grafisi; Trakeobronşial ağacın görüntülemesinde ilk başvurulması gerekli yöntemdir.
• Radyoopak cisimlerin tanısında arka ön direk grafi yeterli olabilir (Resim Ia)

• Ancak cismin lokalizasyon ve büyüklüğünü daha iyi tanımlayabilmek için yan, oblik, dekübit pozisyonunda grafiler çekilebilir (Resim Ib).
• Yapılan çalışmalarda aspire edilen yabancı cisimlerin %90’ının radyoopak olmadığı tesbit dilmiştir. Radyoopak olmayan cisimlerde ise aspirasyon tarafında hava hapsine bağlı havalanma artışı, interkostal mesafelerde açılma görülür (Resim IIa, IIb).

• Hava hapsi ekspirasyon (nefes verme) sonrası çekilen akciğer grafisinde daha iyi görülür.
• Lateral Dekübit pozisyonunda çekilen akciğer grafisinde normalde akciğer alt lob ve segmentlerde daha az havalanma görülürken yabancı cisim aspirasonuna bağlı hava hapsi nedeni ile havalanma artışlı görülür.
• Ana hava yollarının tıkanmasına bağlı bazen lober veya total atelektazi görülebilir.
• Direk radyografik grafilerde bulgular yabacı cisim aspirasyonu için spesifik olmayıp diğer akciğer patolojileri de benzer görüntüler verebilir.
• Yapılan çalışmalarda yabancı cisim aspirasyonu kanıtlanan olguların %24-30’unda direk göğüs radyografisi normal olarak değerlendirilmiştir.
• Seçilmiş olgularda tanı amaçlı sanal bronkoskopi de yapılabilir. Ancak Bilgisayarlı Tomografi ile yapılan sanal bronkoskopide olguların ciddi radyasyona maruz kalması nedeni ile seçilmiş olgularda yapılmalıdır.
• Sanal bronkoskopi konvansiyonel BT ile değil çok dedektörlü spiral BT ile yapılır.
• Sanal bronkoskopi; Genel anestezi altında bronkoskopiyi kabul etmeyen, öyküsü net olmayan, gecikmiş ve kesin bronkoskopi endikasyonu konmayan seçilmiş olgularda yapılmalıdır (Resim IIIa, IIIb).

• Erken dönem yabancı cisim aspirayonu ayırıcı tanısında daralmaya neden olan akut laringeotrakeit, epiglottit, retrofarengeal apse, bronşit ve bronşial astma düşünülmelidir.
• Şüpheli ve/veya gecikmiş olguların ayırıcı tanısında ise kronik bronşit, bronşial astım, pnömoni, tüberküloz, ve bası yapan nedenler ( lenfadenopati, tumor ), kistik fibrosis düşünülmelidir.
• Bronkoskopi aynı zamanda tedavi yöntemi olduğu için tedavide anlatılacaktır.

Çocuklarda Yabancı Cisim Hava Yollarından Nasıl Çıkarılır?

Hava yollarına yabancı bir cisim kaçtığı düşünülen çocuklara mümkün olan en kısa zamanda rijid bronkoskopi işlemi uygulanarak hava yoları incelenmeli ve yabancı bir cisim var ise çıkarılmalıdır. Rijid Bronkoskopi basitçe içi boş bir borudur. Hava yollarının incelenmesine ve yabancı bir cisim var ise bu boru içinden geçirilerek kullanılan bazı cihazlar ile çıkarılmasına olanak sağlar.

Yabancı Cisim Hava Yollarından Çıkarıldığında Çocuk Hemen Ve Tamamen İyileşir mi?

Yabancı cisim hemen fark edildi ve kısa sürede çıkarıldı ise cismin çıkarılmasını takiben birçok çocukta tüm şikayetler ortadan kalkar. Fakat yabancı cismin uzun süre tanı almadan kaldığı (özelikle 3 günden sonra) gecikilmiş vakalarda cisim çıkarıldıktan sonra da bazı çocuklarda öksürük, hırıltı gibi astım benzeri şikayetler görülebilir.

Rijit Bronkoskopinin Riskleri Var mı?

İşlem genel anestezi altında yapılır. Bu nedenle öncelikle anestezinin riskleri bulunur. Ayrıca işlemin komplikasyonları olabilir. Özellikle gecikmiş olgularda yabancı cismin bir defada çıkarılamaması ve işlemin tekrarlama ihtiyacı. Bronşlarda yaralanmaya bağlı hava kaçağı ve pnömotoraks, Akciğer enfeksiyonu ve Solunum yetmezliğine bağlı yoğun bakım ihtiyacı gerekebilir.

Yabancı Cisim Aspirasyonundan Korunmak İçin Neler Yapabiliriz?

En etkin tedavi korunmadır!

Altı ay- üç yaş arası çocuklar objeleri sıklıkla ağızlarına koyarlar ve bu durum YCA riskini arttırır. Üç yaşından küçük çocuklarda dişler tamamlanmamıştır. Bu nedenle özellikle aspire edilmesi kolay olan üzüm, sosis, havuç gibi besinler uygun şekilde hazırlanmadan verilmemelidir.

• Çocuğun uygun şekilde çiğnemesi, yutabilmesi ve konsantre olabilmesi için yemek sırasında rahatsız edilmemelidir, özellikle beslenirken güldürülmemelidir.
• Çocuklar oyun süresince gözlenmeli, ağızlarında çeşitli objeler ya da yemek varken koşmalarına izin verilmemelidir.
• İlk 3 yaştaki çocukların ulaşabileceği yerlerde ağızlarına atıp hava yollarına kaçabilecek cisimlerin olmaması, küçük parçalar içeren oyuncakların bu yaş grubu çocuklardan uzak tutulmaları alınabilecek diğer önlemlerdir.
• YCA’larının önlenebilmesi amacı ile özellikle ebeveynlerin eğitimi için programlar düzenlenmeli, aspire edilme olasılığı bulunan oyuncaklar üzerine mutlaka uyarı etiketleri yerleştirilmelidir.
• Çekirdek, fındık, fıstık, nohut, leblebi fasulye gibi yiyecekleri ve çerezleri bebeklere ve 4-6 yaş çocuklara vermemeliyiz.
• Mandalina, portakal, erik, zeytin, karpuz, üzüm gibi çekirdekli olan meyvelerin çekirdeğini temizleyip çocuğunuza veriniz. Mandalina dilimlerinin kayganlığı nedeniyle bu dilimleri bölerek çocuğunuza yedirmeliyiz.
• Yabancı cisim aspirasyonu tespit edildiğinde ya da şüphelenildiğinde vakit kaybetmeden 112’nin aranması gerekmektedir.
• Ülkemizde yaygın alışkanlık olan çengelli iğne ile nazarlık ya da altın künye vb eşyaların takılmaması.
• Genç kızların başörtülerini tuttururken özellikle arkadaşları tarafından konuşturulmaması ve güldürülmemesi. Çünkü Topuzlu iğneyi geçici olarak dudakalrı arasında tutuyorlar bu sırada konuşur ya da gülerse iğne nefes borusuna kaçar.

*** Burada verilen bilgiler, internet sitesinin içeriği ziyaretçiyi özellikle aileleri bilgilendirme amacı ile düzenlenmiştir. Hiçbir bilgi ziyaretçiler tarafından tavsiye olarak değerlendirilip hiçbir karar veya eyleme neden olmamalıdır. Konu ile ilgili aileler hastasını mutlaka bir çocuk cerrahisi uzmanına muayene ettirmeli, onunla görüşerek birebir bilgisine başvurarak karar vermelidir.